Cmentarz wojenny żołnierzy niemieckich i rosyjskich z 1915 r.
Cmentarz wojenny żołnierzy niemieckich i rosyjskich z 1915 r.
Cmentarz został założony po zakończeniu walk armii carskiej i niemieckiej podczas przasnyskiej bitwy zimowej w 1915 r. Zajmuje powierzchnię 0,11 ha na planie prostokąta. Pierwotnie mogiły były otoczone płotem z pni brzozowych, a groby żołnierskie wyznaczały brzozowe krzyże. W II poł. XX w. cmentarz otoczono siatką, a następnie ogrodzeniem z białych cegieł. Podobieństwo tablic nagrobnych do spotykanych w okolicy potwierdza przypuszczenia, że w okresie międzywojennym cmentarz został uporządkowany przez władze polskie, a pieczę mógł sprawować lub projekt zainicjować Niemiecki Ludowy Związek Opieki nad Grobami Wojennymi.
Dość dobrze zachowane są ziemne nasypy grobów. Mogiły zaznaczone są betonowymi nagrobkami w formie płyt ułożonych na nasypach mogił. Od bramy głównej prowadzi aleja, na której końcu znajduje się niewielki metalowy współczesny krzyż. Tablice kruszeją, zarastają mchem. Zastosowanie słabej jakości betonu skutkowało tym, że odciśnięte litery uległy erozji. Tablice wymagają konserwacji.
Z upływem czasu cmentarz zarósł drzewami, które sukcesywnie są usuwane przez mieszkańców i mieszkanki wsi. Niektóre rośliny, zarówno drzewa, jak i krzewy, utrudniają dostęp do mogił.
Na cmentarzu pochowano zarówno żołnierzy armii niemieckiej, jak i armii rosyjskiej. Mogiły rozmieszczone są w 15 rzędów (8 po lewej i 7 po prawej stronie alei głównej). W każdym rzędzie znajduje się 11 tablic. Dwie płyty nagrobne leżą poza rzędami. Łącznie na cmentarzu znaleźć można 167 nagrobków. Można naliczyć 57 czytelnych pojedynczych nagrobków żołnierzy armii niemieckiej z oznaczeniem nazwiska, stopnia oraz daty śmierci. Kolejnych 27 czytelnych tablic to mogiły nieznanych z nazwiska żołnierzy armii niemieckiej. Na cmentarzu pochowanych jest co najmniej 165 poległych z armii niemieckiej i 75 armii rosyjskiej. W literaturze podaje się liczbę ok. 200 pochowanych. Na płytach, pod którymi pochowani są żołnierze cesarscy, umieszczono symbole Krzyży Żelaznych, zaś w miejscu pochówku żołnierzy armii carskiej – krzyże prawosławne. Na płytach nagrobnych najczęściej widnieje data 22 III 1915 r., zdarzają się też groby (w kolejności od największej do najmniejszej liczby przykładów) z 23, 25, 17, 21 czy 15 III 1915 r.
Nekropolia została wpisana do rejestru zabytków (nr rej. A-569).
Członkowie i członkinie Stowarzyszenia „Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej” ustawili przy wejściu na cmentarz tablicę informacyjną z tekstem w języku polskim.
Oprac. Maria Weronika Kmoch
Cmentarz żołnierzy niemieckich i rosyjskich z 1915 r. w Budach Rządowych Fot. Krystyna Brzozowa, Koło Gospodyń Wiejskich w Budach Rządowych
Cmentarz żołnierzy niemieckich i rosyjskich z 1915 roku w Budach Rządowych. Fot. Krystyna Brzozowa, Koło Gospodyń Wiejskich w Budach Rządowych
Dość dobrze zachowane są ziemne nasypy grobów. Mogiły zaznaczone są betonowymi nagrobkami w formie płyt ułożonych na nasypach mogił. Od bramy głównej prowadzi aleja, na której końcu znajduje się niewielki metalowy współczesny krzyż. Tablice kruszeją, zarastają mchem. Zastosowanie słabej jakości betonu skutkowało tym, że odciśnięte litery uległy erozji. Tablice wymagają konserwacji.
Z upływem czasu cmentarz zarósł drzewami, które sukcesywnie są usuwane przez mieszkańców i mieszkanki wsi. Niektóre rośliny, zarówno drzewa, jak i krzewy, utrudniają dostęp do mogił.
Na cmentarzu pochowano zarówno żołnierzy armii niemieckiej, jak i armii rosyjskiej. Mogiły rozmieszczone są w 15 rzędów (8 po lewej i 7 po prawej stronie alei głównej). W każdym rzędzie znajduje się 11 tablic. Dwie płyty nagrobne leżą poza rzędami. Łącznie na cmentarzu znaleźć można 167 nagrobków. Można naliczyć 57 czytelnych pojedynczych nagrobków żołnierzy armii niemieckiej z oznaczeniem nazwiska, stopnia oraz daty śmierci. Kolejnych 27 czytelnych tablic to mogiły nieznanych z nazwiska żołnierzy armii niemieckiej. Na cmentarzu pochowanych jest co najmniej 165 poległych z armii niemieckiej i 75 armii rosyjskiej. W literaturze podaje się liczbę ok. 200 pochowanych. Na płytach, pod którymi pochowani są żołnierze cesarscy, umieszczono symbole Krzyży Żelaznych, zaś w miejscu pochówku żołnierzy armii carskiej – krzyże prawosławne. Na płytach nagrobnych najczęściej widnieje data 22 III 1915 r., zdarzają się też groby (w kolejności od największej do najmniejszej liczby przykładów) z 23, 25, 17, 21 czy 15 III 1915 r.
Nekropolia została wpisana do rejestru zabytków (nr rej. A-569).
Członkowie i członkinie Stowarzyszenia „Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej” ustawili przy wejściu na cmentarz tablicę informacyjną z tekstem w języku polskim.
Oprac. Maria Weronika Kmoch
Cmentarz żołnierzy niemieckich i rosyjskich z 1915 r. w Budach Rządowych Fot. Krystyna Brzozowa, Koło Gospodyń Wiejskich w Budach Rządowych
Cmentarz żołnierzy niemieckich i rosyjskich z 1915 roku w Budach Rządowych. Fot. Krystyna Brzozowa, Koło Gospodyń Wiejskich w Budach Rządowych