Pomnik Polskiej Organizacji Wojskowej
Pomnik Polskiej Organizacji Wojskowej
Polska Organizacja Wojskowa to tajna organizacja wojskowa działająca w latach 1914–1921, początkowo na terenie Królestwa Polskiego, potem także w Rosji i innych ziemiach zaboru rosyjskiego oraz na terenie zaboru austriackiego. W powiecie przasnyskim powstała w 1916 r., a sekcja w Jednorożcu była jedną z 11 w powiecie.
Do sekcji w Jednorożcu należeli m.in.: Franciszek Berk (1892–1935), Dębski (syn leśniczego, dowódca sekcji), Stanisław Kardaś (1900–1977), Władysław Mordwa (1900–1963), Jan Tomasz Sobieraj (1899–1977), Antoni Wilga (1903–1985), Tomasz Wilga (1868–1923) i Walenty Wilga (1870–1920). W listopadzie 1918 r. peowiacy z Jednorożca i miejscowi gospodarze brali udział w zniszczeniu torów kolejowych w okolicach Jednorożca oraz w rozbrojeniu koszar wojskowych Przasnyszu.
Jest wiele niejasności ws. peowiaków z jednorojskiej sekcji. Dębski występuje czasem jako Dąbski, raz podaje się, że pochodził z Rycicy (wówczas gmina Baranowo), a raz z Rycic (wówczas gmina Krzynowłoga Wielka). Jeśli to ta druga miejscowość, to żyła tam jedna rodzina Dębskich – dziedziców. Ziemianie często angażowali się w POW – nierzadko tak było w powiecie przasnyskim. Jednak Mieczysław Dębski z Rycic był członkiem POW w Chorzelach. Wydaje się więc, że chodzi o leśnika z Rycicy, jednak w tej miejscowości nie było wówczas leśnictwa. Na tablicy na pomniku POW w Jednorożcu wymieniony jest Stanisław Łukasiak, ale regionalista Aleksander Drwęcki w swojej pierwszej publikacji na temat POW nie podaje tego nazwiska. Człowiek o takich personaliach pojawia się trzykrotnie w Budach Rządowych, żaden jednak nie wydaje się być w takim wieku, by w 1918 r. brać udział w walce o niepodległość (to osoby albo za stare, albo zbyt młode). Nauczyciel i regionalista A. Drwęcki, powołując się na wspomnienia S. Wilgi (1911–1994) z Jednorożca, pisał o peowiaku Józefie Wildze i jego bracie, którzy wraz z Franciszkiem Berkiem rozkręcili szyny kolejki wąskotorowej, uniemożliwiając Niemcom rabunek drzewa z Puszczy Kurpiowskiej. Jednak S. Wilga wspominał o swoim ojcu i stryju, czyli o Tomaszu i Walentym Wilgach. Można zaryzykować tezę, że A. Drwęcki pomylił się i podał błędne imię peowiaka Wilgi. Błąd ten powtórzono na pomniku POW w Jednorożcu. Wymieniony jest tam również Władysław Frączak. Człowiek o tych personaliach 1907 r. w Budach Rządowych jako syn Antoniego i Małgorzaty z Wyszkowskich, w 1934 r. wziął ślub z Józefą Misiarczyk z Wólki Drążdżewskiej, a w 1945 r. zginął podczas rozbrajania bomb w obozie w Stuthoff, gdzie trafił jako żołnierz. W 1918 r. był więc zbyt młody, by brać udział w rozbrajaniu Niemców. Co więcej, w aktach metrykalnych pisano o nim „Fronczak”, zaś na pomniku POW oraz na pomniku na cmentarzu w Jednorożcu pojawia się jako „Frączak”. A. Drwęcki wymienia jako członka Plutonu I Placówki P I „Wrzos” Armii Krajowej w Jednorożcu Władysława Frączaka – peowiaka, legionistę. Niemniej w pierwszej publikacji A. Drwęckiego na temat POW brak tego nazwiska wśród członków sekcji w Jednorożcu. Drwęcki podał też informację o peowiaku Marcelim Połomskim (1883–1946) z Jednorożca, po wojnie gajowym nadleśnictwa Parciaki w Budziskach.
Drwęcki podał, że członkiem i kapelanem jednorożeckiej POW był ks. K. Lewandowski. Powtarzali to historycy i regionaliści; nazwisko podane jest też na jednożeckim pomniku POW. Warto jednak zauważyć, że w relacjach peowiaków, zgromadzonych przez A. Drwęckiego, nie ma ani jednej wzmianki o ks. K. Lewandowskim z Jednorożca, choć są wymienieni inni kapelani organizacji. Może jest to spowodowane tym, że Dwęcki zgromadził relacje głównie od peowiaków z sekcji w Przasnyszu i Bogatem.
Oprac. Maria Weronika Kmoch
Pomnik Polskiej Organizacji Wojskowej w Jednorożcu Fot. Gminna Biblioteka Publiczna w Jednorożcu
Pomnik Polskiej Organizacji Wojskowej w Jednorożcu Fot. Gminna Biblioteka Publiczna w Jednorożcu
Do sekcji w Jednorożcu należeli m.in.: Franciszek Berk (1892–1935), Dębski (syn leśniczego, dowódca sekcji), Stanisław Kardaś (1900–1977), Władysław Mordwa (1900–1963), Jan Tomasz Sobieraj (1899–1977), Antoni Wilga (1903–1985), Tomasz Wilga (1868–1923) i Walenty Wilga (1870–1920). W listopadzie 1918 r. peowiacy z Jednorożca i miejscowi gospodarze brali udział w zniszczeniu torów kolejowych w okolicach Jednorożca oraz w rozbrojeniu koszar wojskowych Przasnyszu.
Jest wiele niejasności ws. peowiaków z jednorojskiej sekcji. Dębski występuje czasem jako Dąbski, raz podaje się, że pochodził z Rycicy (wówczas gmina Baranowo), a raz z Rycic (wówczas gmina Krzynowłoga Wielka). Jeśli to ta druga miejscowość, to żyła tam jedna rodzina Dębskich – dziedziców. Ziemianie często angażowali się w POW – nierzadko tak było w powiecie przasnyskim. Jednak Mieczysław Dębski z Rycic był członkiem POW w Chorzelach. Wydaje się więc, że chodzi o leśnika z Rycicy, jednak w tej miejscowości nie było wówczas leśnictwa. Na tablicy na pomniku POW w Jednorożcu wymieniony jest Stanisław Łukasiak, ale regionalista Aleksander Drwęcki w swojej pierwszej publikacji na temat POW nie podaje tego nazwiska. Człowiek o takich personaliach pojawia się trzykrotnie w Budach Rządowych, żaden jednak nie wydaje się być w takim wieku, by w 1918 r. brać udział w walce o niepodległość (to osoby albo za stare, albo zbyt młode). Nauczyciel i regionalista A. Drwęcki, powołując się na wspomnienia S. Wilgi (1911–1994) z Jednorożca, pisał o peowiaku Józefie Wildze i jego bracie, którzy wraz z Franciszkiem Berkiem rozkręcili szyny kolejki wąskotorowej, uniemożliwiając Niemcom rabunek drzewa z Puszczy Kurpiowskiej. Jednak S. Wilga wspominał o swoim ojcu i stryju, czyli o Tomaszu i Walentym Wilgach. Można zaryzykować tezę, że A. Drwęcki pomylił się i podał błędne imię peowiaka Wilgi. Błąd ten powtórzono na pomniku POW w Jednorożcu. Wymieniony jest tam również Władysław Frączak. Człowiek o tych personaliach 1907 r. w Budach Rządowych jako syn Antoniego i Małgorzaty z Wyszkowskich, w 1934 r. wziął ślub z Józefą Misiarczyk z Wólki Drążdżewskiej, a w 1945 r. zginął podczas rozbrajania bomb w obozie w Stuthoff, gdzie trafił jako żołnierz. W 1918 r. był więc zbyt młody, by brać udział w rozbrajaniu Niemców. Co więcej, w aktach metrykalnych pisano o nim „Fronczak”, zaś na pomniku POW oraz na pomniku na cmentarzu w Jednorożcu pojawia się jako „Frączak”. A. Drwęcki wymienia jako członka Plutonu I Placówki P I „Wrzos” Armii Krajowej w Jednorożcu Władysława Frączaka – peowiaka, legionistę. Niemniej w pierwszej publikacji A. Drwęckiego na temat POW brak tego nazwiska wśród członków sekcji w Jednorożcu. Drwęcki podał też informację o peowiaku Marcelim Połomskim (1883–1946) z Jednorożca, po wojnie gajowym nadleśnictwa Parciaki w Budziskach.
Drwęcki podał, że członkiem i kapelanem jednorożeckiej POW był ks. K. Lewandowski. Powtarzali to historycy i regionaliści; nazwisko podane jest też na jednożeckim pomniku POW. Warto jednak zauważyć, że w relacjach peowiaków, zgromadzonych przez A. Drwęckiego, nie ma ani jednej wzmianki o ks. K. Lewandowskim z Jednorożca, choć są wymienieni inni kapelani organizacji. Może jest to spowodowane tym, że Dwęcki zgromadził relacje głównie od peowiaków z sekcji w Przasnyszu i Bogatem.
Oprac. Maria Weronika Kmoch
Pomnik Polskiej Organizacji Wojskowej w Jednorożcu Fot. Gminna Biblioteka Publiczna w Jednorożcu
Pomnik Polskiej Organizacji Wojskowej w Jednorożcu Fot. Gminna Biblioteka Publiczna w Jednorożcu
zeto![[ZAMKNIJ]](Zasoby/Grafiki/close-img.png)